الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، الگوی اداره جامعه بر مبنای دین

بسم الله الرحمن الرحیم

برای فهمیدن موضوع الگوی پیشرفت اسلامی باید انقلاب اسلامی را به خوبی درک کرد. فهم الگوی پیشرفت اسلامی، بر پایه فهم انقلاب اسلامی امکان دارد. اگر برای سوال انقلاب اسلامی به دنبال چیست؟ پاسخی در خور بیابیم، یا بعبارت دیگر پاسخ واضح انقلاب در این مورد را بازخوانی کنیم، زمینه تبیین الگوی پیشرفت اسلامی در ذهن­ها آماده می­شود.

از ابتدای ایجاد انقلاب اسلامی، رهبران انقلاب هدف انقلاب را «تحقق شاخص­های هویت اسلامی» معرفی کردند. بعنوان مثال: انقلاب اسلامی اعلام کرد به دنبال تحقق عدالت در جامعه است. یکی از مهمترین شاخص­های هویت اسلامی موضوع عدالت است. هیچ­گاه نمی­توان ادعای اسلامی بودن کرد، اما نسبت به آن بی­توجه بود. اسلام بدون عدالت، اسلام انحرافی و اسلام التقاطی است.

باید راجع به شاخص­های هویت اسلامی صحبت­های تفصیلی نمود؛ یعنی باید راجع به شاخص­های اسلامی واضح­تر صحبت شود. با اینکه هنوز بحث تفصیلی شاخص­های هویت اسلامی در دستور کار قرار نگرفته است؛ برای همه قابل فهم است که انقلاب به دنبال چیست. انقلاب اسلامی به دنبال تحقق شاخص­های هویت اسلامی در جامعه است.

با این مقدمه کوتاه می­توان به تبیین الگوی پیشرفت اسلامی نیز پرداخت. الگوی پیشرفت اسلامی درباره­ی روش تحقق شاخص­های هویت اسلامی بحث می­کند. وقتی سخن از چگونگی محقق کردن شاخص­های هویت اسلامی می­شود؛ بحث از چیستی این شاخص­ها عبود کرده است و وارد مرحله­ی برنامه­ریزی می­شود. وقتی برنامه­ریزی برای تحقق شاخصه­های هویت اسلامی، موضوع باشد؛ الگوی پیشرفت اسلامی جایگاه خود را پیدا می­کند.

بنابراین، دلیل مخالفت انقلاب با توسعه غربی و دلیل اصلی ناکارآمد دانستن توسعه­ی غربی نیز واضح می­شود. مجموعه­ی قواعدی که در برنامه­ریزی مدرن براساس ادبیات توسعه در حال انجام است، زمینه تحقق شاخص­های هویت اسلامی را فراهم نمی­آورد. توسعه به دنبال تحقق شاخص­های WDI (شاخص­های جهانی توسعه) است. بنابراین از آنجا که شاخص­های هویت اسلامی برای انقلاب اسلامی موضوعیت دارد؛ با روش­ها و برنامه­ریزی­هایی که به دنبال تحقق این شاخص­ها نیست مخالفت می­شود و طبیعتاً آن­ها در جامعه ناکارآمد خواهد بود.

اگر به دنبال تحقق شاخص­های هویت اسلامی در انقلاب اسلامی هستیم، نقطه مقابل شاخص­های هویت اسلامی، تحقق شاخص­های مدرنیته یا WDI در جامعه است. با پذیرفتن این مطلب باید نوع برنامه­ریزی را نیز بر اساس شاخص­های هویت اسلامی تعریف نمود.

البته شاخص­های هویت اسلامی در قالب سه دسته کلی تقسیم شده­اند که شامل شاخص­های رشد، رفق و توازن است که به تفصیل شرح داده شده است. براساس این شاخص­ها دقیق­تر از وضعیت فعلی می­توان پیشرفت کشور را ارزیابی نمود.

برای تحقق شاخص­های هویت اسلامی، تحقق 81 محور عملیاتی اولین نقشه راه تولید الگوی پیشرفت اسلامی لازم و ضروریست. البته این شاخص­ها هم تفصیلی، هم محاسبه­پذیر در این نقشه بحث شده است. در نقشه راه تولید الگوی پیشرفت اسلامی، چهار فعالیت انجام شده است:

در اولین اقدام، آینده­ای که انقلاب اسلامی به دنبال تحقق آن است بصورت تفصیلی معنا شده است. در واقع با این کار یک قدم در راستای تفصیلی­تر کردن درک از انقلاب برداشته­ شده است.

در دومین قدم نقاط نامناسب در وضعیت فعلی که برای دستیابی به آینده مطلوب، باید تغییر کنند، شناسایی شده­اند. 81موضوع در اولین نقشه راه تولید الگوی پیشرفت اسلامی برای رسیدن به مرحله بعدی انقلاب تبیین شده است. به اصطلاح، این موضوعات برای انقلاب جهت­ساز هستند و پردازش آنها ضامن حفظ جهت­گیری اسلامی انقلاب است. بعنوان مثال نحوه قانون­گذاری فعلی متاثر از الگوهای توسعه­غربی است که متناسب با جهت­گیری انقلاب نیست. به زبان ساده، نظامی از موضوعاتی که نخبگان انقلاب اسلامی باید پاسخگوی آنها باشند، در نقشه راه تجمیع شده است. ناگفته نماند که ملاک انتخاب این موضوعات، تحقق جهت­گیری انقلاب اسلامی بوده است.

سومین اقدام انجام شده در نقشه راه این است که برای تحقق هرکدام از این موضوعات جهت­ساز، روند تحققی تعریف شده است. روند تحقق موضوعات جهت­ساز، در قالب نظریه­ای بخشی تبیین شده است. بعنوان مثال در نقشه راه برای مسئله پیش‌گیری از جرم، «نظریه پیش­گیری بنیادین اسلامی از جرم» و برای مسئله تقنین، «مدل تقنین اسلامی» پیشنهاد شده است. روح مدل تقنین این است که نسبت قانون با امر هدایت سنجیده شده است.

همچنین در نقشه راه تولید الگوی پیشرفت اسلامی در قالب بحث از مفهومِ «هدایت نظامات ذهنی» و «الگوی نظام­سازی اسلامی» بحث­های مفصلی مطرح شده است که در واقع لایه چهارم در حوزه مبانی نظری و مدل تنظیم الگوی پیشرفت اسلامی مطرح می­باشد. بعنوان مثال در حوزه نظری برای نوع نگاه به انسان، هستی، نهادهای اجتماعی، مسئله مالکیت و ده­ها مسئله دیگر تعریف­های جدیدی براساس «نگاه هدایت بنیان» ارائه شده است.

مراحل تحقق الگوی پیشرفت اسلامی، سه مرحله هستند. مرحله اول «مرحله­ی پژوهش الگوی پیشرفت»، مرحله دوم «مرحله­ی پرورش الگوی پیشرفت اسلامی» و مرحله سوم «مرحله پردازش الگوی پیشرفت اسلامی» است. به نظر ما چالش اصلی نظام جمهوری اسلامی، علیل بودن نظام تصمیم­سازی و نظام تدبیر کشور است. نظام تصمیم­سازی یا نظام تدبیر کشور، به شدت متاثر از الگوهای توسعه غربی است و این یک چالش جدی است. آینده الگوی پیشرفت تاثیرگذاری بر نظام برنامه‌ریزی کشور است که در مرحله پردازش الگوی پیشرفت، این مهم محقق خواهد شد. بنابراین آینده نظام برنامه­ریزی کشور براساس مفاهیم الگوی پیشرفت اسلامی محقق خواهد شد.

اگر در فضای تصمیم­سازی کشور ناظر به موضوعات جهت­ساز بحث شود؛ از اساس اختلاف­ها حل خواهد شد، اما اگر قرار است جریان توسعه­گرا مسائل جعلی را مطرح کند، طبیعی است که شرایط برای آنها سخت خواهد شد.

جنگ نرم اصلی در آینده، جنگ در فضای تصمیم­سازی کشور است، البته امروز نیز در فضای تصمیم­سازی و محاسبات دعوا وجود دارد. جریان انقلاب معتقد است که فضای تصمیم­سازی کشور محاسبات خود را براساس پایه­ای غلط انجام می­دهد. محور این محاسبات غلط نیز بی­توجهی به شاخص­های هویت اسلامی و در راس آن شاخص عدالت است.

در دوران پرورش، الگوی پیشرفت اسلامی، به دنبال گزارش دادن مباحث خود و جاانداختن این مباحث در جامعه­ی نخبگان علمی و گفتمان­سازی برای الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت می­باشد. احساس می­شود که با روند در نظر گرفته شده برای نقشه راه تحقق الگوی پیشرفت اسلامی در کشور سرعت بیشتری پیدا می­کند.

در مرحله دولت اسلامی که گام سوم برای تمدن­سازی اسلامی است؛ مشکل اصلی، محاسبات مبتنی بر توسعه غربی است. اگر بتوان گفت­وگویی درونی در میان نخبگان انقلاب شکل داد که این نیروها تفصیلی­تر از انقلاب دفاع کنند؛ یا بتوانند فکر متقن انقلاب را به بخش­های بیشتری از جامعه ترجمه کنند، گفتمان الگوی پیشرفت در جامعه عینیت می­یابد. در واقع اگر الگوی پیشرفت اسلامی را تفصیل­یافته­ی فکر انقلاب بدانید، مشکل محاسبات مبتنی بر توسعه را الگوی پیشرفت اسلامی حل خواهد نمود.

بعنوان مثال نیروهای انقلاب به نحوه قانون­گذاری کشور حساسیت زیادی نشان نمی­دهند. شاید حساسیت­های موردی وجود داشته باشد، اما به کلیت قانون­گذاری حساسیتی ندارند. این امر موجب می­شود تصمیم­سازی برای قانون­گذاری کشور در اختیار جریان توسعه­گرا قرار گیرد. این­گونه است که آنها آمال خود را به قانون تبدیل می­کنند. جایگاه قانون بسیار واضح است، اما با این حال نیروهای انقلاب از نحوه­ی قانون­گذاری کشور غافل هستند. همان­طور که بیان شد، راه­حل مواجه با این چالش این است که انقلاب را به بخش­های مختلف ترجمه کنیم. در واقع این معنای الگوی پیشرفت اسلامی است. آیت­الله امام خامنه­ای می­فرمایند: «الگو یعنی نقشه­ی جامع اداره کشور». اگر برای بخش­های مختلف برنامه و نقشه­ای نداشته باشید، دچار سردگمی می­شوید. این مشکل اصلی کشور است.

خوب است به این موضوع هم اشاره کنیم که در موضوعاتی که از تفکر غربی پیروی نکرده­ایم، کشور پیشرفت­های عجیبی داشته است. وقتی با مدیریت جهادی پیش رفته­ایم، پیشرفت کشور قابل توجه بوده است. باید گفتمان الگوی پیشرفت اسلامی در جامعه توسعه پیدا کند. به همان میزان که گفتمان الگوی پیشرفت در جامعه گسترش می­یابد، الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نیز در جامعه قابلیت تحقق پیدا می­کند.

با اینکه دولت فعلی با سوادترین دولت در فهم توسعه غربی است، اما پایگاه اجتماعی آن نسبت به همه­ی دولت­های گذشته ضعیف­تر است. انقلاب اسلامی در سال­های حیات خود توانسته است، چه در محیط ملی و چه در محیط بین­المللی، تفاهم گسترده­ای راجع به ایده­ی اصلی خود ایجاد کند و الگوی پیشرفت اسلامی می­خواهد از این ایده جمع­بندی تفصیلی ارائه دهد. در فضایی که جریان توسعه­گرا احساس می­کرد چاره­ای جز تعامل با نظم موجود جهانی وجود ندارد، یکی از مستعمرات نظام سلطه را ضربدر جبهه مقاومت شد. یمن به جبهه مقاومت پیوست. اختلاف بین G8 منجر شد روسیه از آن­ها جدا و به ایران نزدیک شود. این نیز یکی از شواهد دیگری است که در نظم موجود جهانی استحکام کافی وجود ندارد.

فضای الگوی پیشرفت اسلامی ضربدر نظم موجود جهانی، به این معناست که سوالاتی را که مدرنیته و توسعه نتوانستند پاسخ دهند، الگوی پیشرفت اسلامی پاسخ می­دهد. این رسالت بزرگ الگوی پیشرفت اسلامی است. تفکر نهادگرایی تحت نام الگوی پیشرفت اسلامی و زیر چتر الگوی پیشرفت اسلامی در کشور در حال گسترش است. این خطری جدی است. علاوه بر دولت محترم، کسان دیگری نیز دچار یکسان انگاری توسعه غربی با پیشرفت اسلامی شده­اند. دیدگاه توسعه­گرا وقتی موفق می­شود روکش الگوی پیشرفت اسلامی را بر سر تفکرات توسعه بکشد که ما نتوانیم الگوی پیشرفت اسلامی را بصورت تفصیل­یافته و گسترده مطرح نمائیم.

بطور خلاصه، الگوی پیشرفت اسلامی جریانی فکری است که می­تواند جواب مسائل مختلف جامعه را دهد و با این کار تفاوت‌های توسعه غربی و پیشرفت اسلامی آشکار می­شود. از برخی از دوستان که نسبت به الگوی پیشرفت اسلامی در حال قعود هستند تقاضا داریم، بعد از گذشت یک دهه از مطرح شدن الگوی پیشرفت اسلامی توسط آیت الله امام خامنه­ای، حداقل گفتمان­سازی دراین­باره را بپذیرند.