بیان مبتنی بر انفتاح چیست؟

بسم الله الرحمن الرحیم

در ادبیات علمی وحی، برای هر چیزی کلید و مفتاح تعریف شده است؛ که بدون توجه به این مفاتیح، مقاصد مختلف تبیین و بالتبع به دست نمی آید.(أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ لِکُلِّ شَیْءٍ مِفْتَاحاً ) به عنوان مثال فرموده اند: مِفْتَاحَ اَلرِّزْقِ اَلصَّدَقَةُ. همچنین فرموده اند: مِفتاحُ اَلْجَنَّةِ اَلصَّبْرُ، مِفْتَاحُ اَلشَّرَفِ اَلتَّوَاضُعُ، مِفْتَاحُ اَلْغِنَى اَلْیَقِینُ، مِفْتَاحُ اَلْکَرَمِ اَلتَّقْوَى. همچنین در حدیث دیگری آمده است که: اَلتَّسْمِیَةُ مِفْتَاحُ اَلْوُضُوءِ وَ مِفْتَاحُ کُلِّ شَیْءٍ و.....

به صورت کلی ادبیات وحی- در شرح همه امور- شامل لغت افتتاح و لغت مقصد است و لازم است که یک فقیه در بیان خویش بر تقدم معنائی لغت افتتاح برای لغت مقصد تاکید کند. تلاش برای کشف استظهاری لغت افتتاح به معنای تلاش برای کشف معادلات جدید برای حل مشکلات بشر است. در فقه البیان یکی از معیارهای ارزیابی فقاهت و عقلانیت یک کتاب را رعایت قاعده "بیان مبتنی بر انفتاح" می دانیم. میزان انفتاح معنائی یک کلام، بخشی از میزان عقلانیت و فقاهت آن کلام است و با همین معیار هم عقلانیت های فلسفی را بررسی می کنیم. به عنوان مثال مباحث فلسفی کتاب اسفار و یا مباحث عرفان نظری در بسیاری از موارد، قاعده فقهی "بیان مبتنی بر انفتاح" را فهم و لحاظ نکرده است.

قاعده "بیان مبتنی بر انفتاح" بر قاعده اصیل وابستگی همه امور به اسباب تکیه دارد و بی توجهی به این قاعده فقهی نتیجه اش حذف اسباب امور در بیان و یا ارائه شرح غلط برای سبب تحقق یک امر خواهد بود. بررسی و درایه در حدیث مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى اَلْعُبَیْدِیِّ [۱] بخشی از لطایف رعایت قاعده بیان مبتنی بر انفتاح  را تشریح می کند. در مباحث "بیان مبتنی بر انفتاح"، ملحق به روایات باب مفتاح، روایات باب سبب (مانند روایت سَبَبُ اَلاِئْتِلاَفِ اَلْوَفَاءُ ) و برخی ابواب روائی دیگر بررسی می شود. از جمله مباحث این باب فقهی، بررسی تشابه و تفاوت معنائی دو اصطلاح مفتاح و سبب است.

 

 

حجت الاسلام علی کشوری- شنبه ۲۴ اسفند ۱۳۹۸- قم مبارک

 

 

[۱]. قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : أَبَى اَللَّهُ أَنْ یُجْرِیَ اَلْأَشْیَاءَ إِلاَّ بِالْأَسْبَابِ فَجَعَلَ لِکُلِّ شَیْءٍ سَبَباً وَ جَعَلَ لِکُلِّ سَبَبٍ شَرْحاً وَ جَعَلَ لِکُلِّ شَرْحِ مِفْتَاحاً وَ جَعَلَ لِکُلِّ مِفْتَاحٍ عِلْماً وَ جَعَلَ لِکُلِّ عِلْمٍ بَاباً نَاطِقاً مَنْ عَرَفَهُ عَرَفَ اَللَّهَ وَ مَنْ أَنْکَرَهُ أَنْکَرَ اَللَّهَ ذَلِکَ رَسُولُ اَللَّهِ وَ نَحْنُ . (بصائر الدرجات)